Un cargueiro repleto de patitos de goma naufragou durante o inverno de 1992 en metade do océano Pacífico, vítima dunha violenta tormenta, liberando ao mar case 30.000 animais de plástico dos que transportaba. Alegres obxectos para xogar na bañeira, castores, ras e tartarugas de todas as cores, iniciaron un inopinado viaxe que lles levaría allende os mares. O xornalista Donovan Hohn foi recollendo ao longo dun interesante periplo por costas de todo o mundo, de Escocia a China, de Alaska a Hawai, e contouno no libro Moby-Duck (Aguilar), un dos mellores de 2011 segundo The New York Times.

Esta curiosa anécdota, a pesar da candidez dos patitos de goma e demais xoguetes, reflicte o rapidamente que se estenden os residuos sintéticos que arroxamos (ou acaban por unha razón ou outra) no mar. No planeta Terra, encerradas dentro das correntes circulares que se producen na superficie dos diferentes océanos, hai enormes illas flotantes formadas por este lixo. Pero nos últimos tempos, científicos e ecoloxistas poñen o foco noutra vertente non tan coñecida do problema: os microplásticos. "Trátase de pequenos fragmentos de plástico, menores de cinco milímetros, que se poden formar a partir de grandes plásticos (a través da acción do sol ou a ondada) ou que son especificamente fabricados nese tamaño, por exemplo, para a industria cosmética", explica Elvira Jiménez, responsable de Océanos en Greenpeace España, a organización ecoloxista que lanzou recentemente unha campaña para concienciar sobre o crecente risco dos plásticos en peixes e mariscos.

Cada ano, oito millóns toneladas deste material acaban no océano (200 quilos por segundo): en 2050 haberá máis cantidade de plástico que de peixes, segundo calcula a Fundación Ellen MacArthur. Un recente estudo do Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC) atopa que só no mar Mediterráneo alóxanse 1.445 toneladas. "De feito, o 97% dos residuos que atopamos é desta natureza", observa Luís Francisco Ruiz-Orejón, investigador do CSIC no Centro de Estudos Avanzados de Blanes (Xirona), onde se desenvolveu a análise. "Fai cen anos, segundo descríbese nos escritos do archiduque Luís Salvador de Austria, era un mar prístino, así que a situación é preocupante", subliña o experto.

Algúns organismos piden adoptar medidas como as que se tomaron en Reino Unido e Francia: prohibir o uso de pratos e cubertos de plástico, e de microesferas en cosmética; e, por suposto, acabar coas bolsas dun só uso.

Os microplásticos poden entrar en organismos pequenos e crearlles feridas e laceraciones, ademais de efectos impredicibles debido aos compostos químicos que lle achegan a súa cor e flexibilidade. "Sábese que algúns deles poden ser cancerígenos ou alterar o sistema endocrino", alerta Ruiz-Orejón. Pero, ademais, a través da cadea trófica existe o risco de que alcancen aos humanos co tenebroso risco, a falta de estudos concluíntes, dun prexuízo similar. "Aínda que sexan pequenas cantidades na auga, se os organismos basales consómenos, poderíase producir bioacumulación", explica o científico. É dicir, os compostos vanse acumulando nos tecidos da persoa que os inxere ata chegar a concentracións maiores. Un estudo de Greenpeace atopou microplásticos en mariscos e peixes como o atún ou o peixe espada.

"Outro problema é que poden atraer a outras sustancias e servir de medio de difusión de enfermidades patógenas", explica Jiménez, de Greenpeace. Nesta organización cren que a situación ten que levar a reformularnos como é o sistema de consumo, reducir o volume de plásticos utilizados (calcúlase que en 2050 o seu uso será 900 veces maior que en 1980) e mellorar a xestión dos residuos. "Estímase que o 80% dos plásticos no mar provén da terra", indica a ecoloxista, é dicir, que foron abandonados nas costas ou nas canles dos ríos. Greenpeace España pide medidas como a de Reino Unido, que prohibiu á industria cosmética utilizar microesferas (úsanse en exfoliantes, xabóns ou pasta dentífrica) ou Francia, que vetou os pratos e cubriu de plástico. E, por suposto, que se poña freo ás bolsas dun só uso. En xeral, o obxectivo pasa por fomentar a economía circular, esa que reutiliza todos os residuos como materia prima. O problema de fondo é que as lexislacións nacionais poden servir de pouco nun problema global que se expande por todos os océanos, como o fixeron en 1992 aqueles patitos de goma. E que un plástico pode tardar ata seis séculos en degradarse (aínda poderiamos atoparnos as katiuskas de Cervantes).

A difusión do problema dos microplásticos resulta, iso si, interesante á hora de concienciar ao gran público sobre a contaminación marítima: aínda que hai persoas ás que lles pode resultar indiferente a existencia de grandes illas de lixo no medio de ningunha parte, ou a asfixia de afastadas tartarugas coas arandelas que manteñen unidas as latas de bebida, a ameaza dos microplásticos entrando no seu propio organismo a través da dieta si provoca preocupación. "Isto xa non é só un asunto ambiental, senón que se está volvendo contra nós", destaca Jiménez.

Hai modos de evitalo

"Só recíclase ao redor do 25% de todos os residuos plásticos e case o 50% aínda se enterra en vertedoiros na Unión Europea. É demasiado", alertou o pasado 20 de abril o comisario de Medio Ambiente, Karmenu Vella, nunha conferencia en Bruxelas. Así as cousas, algúns consellos para reducir o uso de plásticos serían estes: optar polas bolsas reutilizables; non usar vasos, pratos nin cubertos de plástico; evitar embalaxes e comprar a comida a granel; beber auga da billa antes que embotellada; evitar xoguetes de plástico e maquinillas desechables; e non utilizar cosméticos que conteñan microesferas.

Vía: El País