O cada vez máis avanzado modelo industrial implica, inevitablemente, a xeración de residuos. Estes, á súa vez, xunto á perda da biodiversidade, eríxense como o un dos maiores danos ecolóxicos inflixidos ao planeta.

Por iso unha boa xestión de residuos é fundamental para protexer o medio ambiente e evitar os problemas inherentes e consecutivos: contaminación do aire, das augas, do chan, afectación na temperatura do planeta, no nivel do mar e nas colleitas, as plantas e os bosques, a desaparición de recursos naturais, o impacto final na saúde e ata na calidade de vida das persoas.

Deixando para outra ocasión a análise e crítica sobre o desenvolvemento e a utilización de diferentes métodos e tecnoloxías para reducir os efectos da contaminación por residuos, centrámonos nas medidas normativas e políticas que sancionan os supostos de verteduras non controladas. É dicir, os non regularizados.

Quen vulnere os procesos obrigatorios pautados pola nosa lexislación en materia de residuos e chans contaminados enfrontaranse a posibles infraccións administrativas que poden ser leves, graves ou moi graves en función da súa entidade e perigo. Todas elas carrexan sancións pecuniarias que oscilan entre un mínimo de 900€ e un máximo de 1.750.000€.

Por infraccións leves pódense penalizar con contías de ata 900 euros e se se trata de residuos perigosos, poden chegar aos 9000.

Nas infraccións graves prevense multas de ata 45.000 euros, pero se se trata de residuos perigosos poden chegar aos 300.000 euros. Igualmente, posibilítase a inhabilitación para o exercicio de calquera das actividades económicas produtoras da infracción por un período de tempo inferior a un ano. Nalgúns casos pode conlevar revogación da autorización ou suspensión da actividade por un tempo de ata un ano.

As multas en infraccións moi graves oscilan entre 45.001 euros e 1.750.000 euros, pero se se trata de residuos perigosos o mínimo contemplado é de 300.001 euros. Igualmente cabe a inhabilitación por un período de tempo non inferior a un ano nin superior a dez e a revogación da autorización ou suspensión da mesma por un tempo non inferior a un ano nin superior a dez. Mesmo, en casos especial relevancia, pódese impoñer clausúraa temporal ou definitiva, total ou parcial, das instalacións ou aparellos, por un prazo máximo de 5 anos.

Poderán ser sancionadas polas verteduras que non respecten os procedementos legais de control tanto as persoas físicas ou xurídicas responsables estes. Esta responsabilidade pode afectar, conxuntamente, a distintos partícipes no proceso se non se respectaron os protocolos de comunicación e xestión.

A responsabilidade será, por tanto, solidaria para o produtor do residuo, o posuidor inicial e o xestor dos mesmos, se son distintos axentes, cando incumpran as obrigacións de entrega dos mesmos na forma pautada.

Cando os danos causados ao medio ambiente prodúzanse por acumulación de actividades debidas a diferentes persoas, a Administración competente poderá imputar individualmente esta responsabilidade e os seus efectos económicos.

O infractor quedará obrigado á reposición da situación alterada ao seu estado orixinario, así como á indemnización dos danos e prexuízos causados. En caso de dano ambiental, leste estará obrigado á reparación do dano causado conforme ao estipulado na lexislación de Responsabilidade Ambiental.

Se os infractores non procedesen á restauración ou indemnización, a Administración atoparase facultada para levar a cabo a imposición de multas coercitivas ou a execución subsidiaria (por conta e á conta do infractor).

Ao ano para as leves.

Tres anos para as graves.

Cinco anos para as moi graves. 

Así mesmo, o prazo de prescrición das infraccións comezará a contar desde o día en que a infracción se houbese cometido. E nos supostos de infraccións continuadas, desde o momento da finalización da actividade ou do último acto co que a infracción se ha consumado. 

O prazo de prescrición das sancións comezará a contar desde o día seguinte a aquel en que a resolución pola que se impón a sanción adquira firmeza.

Cabe sinalar que non poderán sancionarse os feitos que fosen sancionados penal ou administrativamente cando se aprecie identidade de suxeito, feito e fundamento.

Finalmente, cando as sancións impostas haxan quedado firmes e os órganos que exercen a potestade sancionadora consideren que existen razóns de interese público, poderán publicar no diario oficial correspondente –e a través dos medios de comunicación social que consideren oportunos– as sancións impostas pola execución de infraccións graves e moi graves. E tamén sinalas os nomes e apelidos ou a razón social das persoas físicas ou xurídicas responsables.

Coa tipificación duns prazos de prescrición curtos, é fundamental que a acción administrativa sexa eficaz para evitar impunidades. Volvemos cuestionar o sistema sancionador que non contempla o rendemento económico ou o aforro económico do infractor en contraposición co importe dunha sanción pecuniaria tras un proceso administrativo que pode prolongarse no tempo.

Se implantar o sistema adecuado de tratamento legal de residuos supón un investimento moito maior ao importe dunha posible sanción a recibir, moitos aceptarán o risco sancionador só por aplicación de criterios de rendibilidade. Mesmo existen instrumentos de aseguramento fronte a ditas sancións que afastan do obxectivo, que debe ser único.

Se o sistema sancionador contemplase, para cada caso, penalización efectiva equivalente ou superior aos beneficios derivados da actitude infractora, conseguiríase o desexado efecto intimidatorio e a convicción de empresas e particulares.

Por tanto, urxe implantar un sistema de comprobación da eficacia ou a ineficacia das sancións administrativas. A eficacia é a única medición válida para o perseguido incentivo ao cumprimento ambiental e para a finalidade última de protección da natureza.

É fundamental cuestionar as sancións administrativas e a súa metodoloxía para achegar unha mellor progresiva na protección do ben xurídico protexido. Este labor corresponde aos nosos xestores públicos, que poderían mesmo implementar un rol de probabilidade de detección que fomentaría aínda máis o cumprimento ambiental.

É evidente que, nun contexto onde a probabilidade de detección da infracción é baixa, os potenciais infractores aproveitaríanse da devandita situación, utilizando aquela vantaxe ao seu favor, o cal é unha conduta aínda máis reprochable.

Apuntamos a posibilidade de estar a incorrer nun delito ambiental con penas privativas de liberdade que poden chegar ata cinco anos. Por iso é polo que os problemas de coexistencia xurídica entre o sistema sancionador administrativo e o Dereito Penal non axudan. Unha maior claridade neste terreo sen dúbida podería fomentar a protección buscada.