Como o seu propio nome indica, o Rousinol de mato é un paxariño insectívoro que non para de sacudir a súa longa cola de arriba a abaixo, en plan semáforo informativo. Dotado dunha preciosa voz, era o tenor dos vellos oliveirais e os viñedos de secaño. Pero eses campos tradicionais están a desaparecer. E con eles as poboacións de rousinol de mato.

Así o revela un novo censo nacional, realizado por SEO/BirdLife en 2020, que mostra o gran declive da poboación da especie en España e confirma o seu gravísimo estado de conservación.

As cifras que se desprenden do estudo de SEO/BirdLife calculan unha poboación de apenas 17.000 individuos, cunha redución poboacional nos últimos anos do 90%.

A poboación de rousinol de mato en España é unha especie moi ligada ao viñedo e oliveirais tradicionais. Segundo o último censo, estaría integrada por uns 17.334 (10.991-27.733) individuos, dos cales Andalucía occidental acolle ao 71%, Estremadura ao 27% e quedan pequenas poboacións en Almería (145 machos), en Murcia (136 machos) e en Alacante (14 machos).

Os resultados por rexións mostran unha redución da poboación de rousinol de mato entre o 86% na rexión oeste (Badaxoz) e un 98% na rexión este (Alacante e Murcia). A redución para o conxunto de España é do 94,8%.

Estes resultados implican que o rousinol cumpre criterios da Unión Internacional para a Conservación da Natureza (UICN) como para estar catalogado “En Perigo”, e no Catálogo Español de Especies Ameazadas para a categoría de “En Perigo de Extinción”.

O campo español xa non é o que era, industrializouse e empobreceuse. A maioría dos rousinoles atopábanse nas décadas de 1960 e 1970 no oliveiral vello, que entón non era homoxéneo, senón formado por unha sucesión de pequenas parcelas, cos lindes ben delimitadas pola presenza de vexetación herbácea e arbustiva formando sebes.

As parcelas de oliveiral se  intercalaban con outras, tamén pequenas, de cereal e de viñedo, mentres que as de cereal sementábanse un ano de melonar e outro con trigo, cebada ou avea.

“Cada unha das parcelas, de donos diferentes, formaban un mosaico heteroxéneo no que se labraba con xugo de mulos e abonábase con esterco. Chamaba a atención a cantidade de insectos que había, sobre todo saltóns e grilos” comenta Juan Carlos do Moral, coordinador da área de Ciencia Cidadá de SEO/BirdLife.

Na década de 1970 comezou a xeneralizarse o uso dos tractores. Os propietarios de parcelas de oliveiral foron ampliando o tamaño das súas leiras e cavando os sebes. Empezaron a usarse abonos químicos e  insecticidas. Nesta década perdéronse a maioría das parcelas con vide e moitas dedicadas ao cereal, que foron plantadas de oliveiras. O oliveiral xa era menos heteroxéneo. Nesta década desapareceron os  rousinoles dos hortos e oliveirais das zonas de serra.

Na seguinte década, a de 1980, produciuse unha gran crise para a biodiversidade no cultivo do oliveiral, co uso de herbicidas e de insecticidas en época de reprodución das aves. Foise deixando de arar o chan, elimináronse os sebes e os poucos viñedos e parcelas de cereal que aínda quedaban sucumbiron ao avance do oliveiral. Ao faltar o estrato herbáceo desapareceron os insectos. Canalizáronse e usaron para rega numerosos mananciais e fontes de auga frecuentados polos rousinoles.

Desde entón seguiu a intensificación agrícola e a homoxenización do oliveiral, cunha gran perda de aves. Puxéronse en rega grandes extensións deste cultivo, introducindo o sistema de fertirrigación, no cal a auga de rega leva á súa vez o abono. Este sistema constitúe unha trampa mortal para as aves que beben nos goteiros ou en pequenos charcos que se forman.

“Actualmente a situación non é esperanzadora para a especie, xa que a baixa rendibilidade do oliveiral tradicional, fronte ao intensivo e  superintensivo, está a levar a moitos olivareiros a arrincar o oliveiral vello, o que afectará negativamente á especie”, engade Del Moral.

“Enfrontámonos a unha especie cunha alta probabilidade de desaparición das súas poboacións en España”, confirma o naturalista.